فصلنامه تاریخ
پیاپی 16 (بهار 1389)

هدف از تشکیل حزب : «دموکرات اسلامی مساوات» - در شهر باکو - تشکیل یک کشور بزرگ اسلامی بود، تحت رهبری ترکان آسیای صغیر. این حزب در ماه رمضان 1336 ه .ق/ تیرماه 1297 ش/ ماه ژوئن 1918 م، استقلال بخشی از سرزمین قفقاز را تحت عنوان «جمهوری مستقل آذربایجان» اعلام کرد. با فروپاشی مساواتی ها و تسلط بلشویک ها نیز نام آذربایجان را بر همان بخش از سرزمین قفقاز حفظ کردند و آن دیار به نام «جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان» نامیده شد. حال آن که آن سرزمین هیچگاه نام «آذربایجان» نداشت و «اران» نامیده می شد. چنین می نماید که گذاشتن نام «آذربایجان» بر قسمتی از خاک قفقاز یعنی «اران» - در آینده- می تواند دست آویزی باشد برای دولتمردان آن سوی ارس و ادعا کنند که «آذربایجان» دو قسمت گردیده است؛ و در صورت امکان طمع ارضی خود را درباره ی «آذربایجان» اعمال نمایند. این اقدام در سال 25-1324 ش (با تشکیل فرقه ی دموکرات آذربایجان در تبریز) با رهبری «سید جعفر پیشه وری» (که از سوی میرجعفر باقراوف، رئیس جمهور آذربایجان شوروی و سران مسکو حمایت علنی می شد) میوه داد و ماهیت اصلی خود را نشان داد. سران فرقه، در تدارک جدایی «آذربایجان» بودند. اما اقدامات حساب شده ی احود قوام السلطنه «نخست وزیر وقت ایران» و استفاده از شرایط سیاسی آن روزگار، زمینه ی تخلیه ی خاک ایران، از نیروهای ارتش سرخ شوروی را تدارک دید و سرانجام، فروپاشی فرقه ی دموکرات آذربایجان هم فراهم شد.

موضوع جانشینی پیامبر (ص) را می توان مهمترین رخداد پس از رحلت رسول خدا (ص) دانست.اگر به آن نحوی که پیامبر (ص) می خواست پیش می رفت سیر تغییر و تحولاتی را که در دوران رسالتش، تلاش های زیادی برای آن نموده بود تا جامعه عرب را از آن ارزشهای جاهلی و قبیله ای دور بنماید، به یک تحول عمیق و بنیادین نائل می گردید. ولی پس از رحلت آن حضرت رسومات جاهلی مجددا آشکارگردید و مانع از تحقق چنین امری شد و جانشینی را که پیامبر، تعیین نموده بود کنار گذاشتند.درجریان سقیفه عده ای از انصارومهاجرین در محلی بنام سقیفه بنی ساعده که سایبانی متعلق به انصار بود گرد آمدند تا برای جانشینی پیامبرتصمیم بگیرند.این مجمع که به شورای سقیفه معروف شد درحالی شکل گرفت که هیچ یک از بنی هاشم در آن حضور نداشتند،چرا که مشغول کفن و دفن پیامبر بودند.پس از تشکیل سقیفه و انتخاب ابوبکر عده ای ازبیعت با او پشیمان شدند و عده ای نیز با او بیعت نکردند و به مخالفت با او برخاستند که تعدادی از مخالفان حامیان علی (ع) بودند.با وجود اینکه کارهای دیگری در این زمینه صورت گرفته است ولی بررسی های جدید از منابع اهل سنت وشیعه و بویژه از خلال خطبه های نهج البلاغه می تواند بر سر مباحثی که بین مورخان اختلاف است باب تازه ای را باز نماید.

ابراهیم حکیمی ( حکیم الملک) از رجال معروف دوره قاجاریه و پهلوی است. حکیمی برادر زاده و داماد میرزا محمود خان حکیم الملک وزیر سابق دربار مظفرالدین شاه قاجار بود که بعد از فوت وی لقب اورا به ارث برد . حکیم الملک برای انجام تحصیلات در علم طب به فرانسه رهسپار شد و پس از انجام تحصیلات به ایران مراجعت نمود.حکیم الملک یکی از رجال تاریخ مشروطیت ایران است. و با نفوذی که در دربار داشت نقش مهمی در انقلاب و اعاده مشروطیت ایفا نمود.حضور او در انجمن های انقلابی و در میان مشروطه خواهان آن دوران چشمگیر بود.
حکیمی چند بار به نمایندگی مجلس شورای ملی و به دفعات به وزارت رسید و سه بار هم مامور تشکیل کابینه شد. همچنین در دوره پهلوی دوم مدتی وزیر دربار بود. در مجلس سنا در ادوار اول و دوم هم به عنوان سناتور به مجلس راه یافت وی در تمام طول عمر عهده دار مناصب مهم بود.

با نگرش عمیق در متغیرهای شکل دهنده به قدرت سیاسی حکومت « آق قویونلوها» که در بخشی از تاریخ ایران، یعنی از اواسط قرن نهم تا اولین سالهای قرن دهم هجری قمری حضور داشتند، می توان به این نتیجه رسید که اساس «ساختار سیاسی» این حاکمیت از ابتدای تشکیل سست وبی بنیان بودند.اگرچه زمانی به اقتدار بزرگی دست یافتند وتوانستند، اساس یک امپراطوری را برای خود ایجاد کنند، ولی همین عامل به تدریج موجبات اضمحلال، اساس از بین رفتن اقتدار مرکزی ودر نهایت سقوط آن سلسله را فراهم نمود.ضعف در ساختارسیاسی ابتدا باعث آشفتگی در دستگاه سیاسی شده و سپس آثار این وضع خود را در ارکان نظامی، اداری واقتصادی حکومت پدیدار نمود. در نهایت هرج ومرج اساسی درهمه ارکان حاکمیتآق قویونلوها بوجود آمده ونتیجه این امر سقوطدولت بوسیله صفویان بود. اگرچه این یک واقعیت مسلم تاریخی است که صفویان با برنامه ریزی قبلی یعنی ازحدود دو قرن قبل و با استفاده از بستر مناسب آماده تبدیل نفوذ معنوی خود به اقتدار سیاسی بودند، اما بررسی ها نشان می دهد که در حقیقت این سستی ساختار سیاسی حکومت آق قویونلوها بود که زمینه لازم را برای تشکیل سریع حکومت توسط صفویان فراهم آورد.

درتاریخ سیاسی ایران روحانیون به سبب نفوذ گسترده ای که دربین مردم داشتند، نقش اساسی وبرجسته ای ایفا کرده اند. روحانیون به دلیل وقایعی که پس از مشروطه رخ داد، به تدریج به عدم مداخله درسیاست گرایش یافتندبه طوری که دربرابر کودتای سوم اسفند سکوت کردند، اما تلاشهای رضاخان وهوادارانش برای ایجاد نظام جمهوری بسیاری از آنها را دوباره به صحنه سیاست کشاند. پس ازآن رضاخان تلاشهای زیادی برای جلب حمایت علما از خود نشان داد. وی توانست با ابرازتمایل وعلاقه به روحانیت، بخش زیادی ازآنان و نیز عموم مردم را طرفدار خود و رضایتمند به عزل قاجاریه کندالبته مواضع حمایت گرایانه علمای عتبات عالیات ازجمله حضرات آیات نایینی، سید ابوالحسن اصفهانی ازرضاخان وسیاست های مذهبی گرایانه وی، مسلماعلاوه بر تاثیر برسایرعلمای نجف، در نگرش روحانیان داخل ایران نیز موثر بوده است.به هرحال،سیاست حمایتی مذهبی رضاخان و در کنار آن ایجاد امنیت در سراسر ایران باعث شد دولت در طول سال های 1305- 1299 ش از حمایت های وسیع عالمان دینی داخل و خارج از ایران برخوردار شودتا بتواندسلسله پهلوی را تاسیس نماید.

این مقاله به بررسی رابطه بین رویدادهای تاریخی و بازتاب آنها در آثار ادبی می پردازد. خلاصه ای از پنج رویداد تاریخی شامل مناقشه بین اعراب و اسرائیل، جنگ بوسنی، کودتای شیلی، انقلاب فرهنگی در چین و بمباران هیروشیما به عنوان نمونه ذکر شده و داستانهایی که از این رویدادها الهام گرفته اند نیز بطور مختصر مورد بررسی قرار گرفته اند.
این مقاله بر این باور است که اگر چه نمی توان آثار ادبی را بازتاب دهنده تصویری صریح و دقیق از رویدادهای تاریخی دانست، اما این رویدادها می توانند الهام بخش این آثار و عاملی برای ارائه تصویری خیالی از این رویدادها در آثار ادبی باشند.

تاکنون در مورد تاریخ تبریز، کتاب ها و مقالات گوناگونی از سوی صاحب نظران به نگارش در آمده است. اما، درمورد منشاء نام این شهر، گفته های گوناگونی وجود دارد که در این مقاله، سعی در جهت آشکار کردن آن در حد توان بوده است. از آنجا که بسیاری از نام مکان های جغرافیایی به علت روایات مختلف مورد تردید است و در موارد بسیاری، برای پی بردن به شکل اصیل این گونه واژه ها، بررسی تاریخی و زبانشناختی آن به کمک ما می آید؛ در نتیجه، این مقاله در آغاز به ذکر خلاصه ای از تاریخ و جغرافیای تاریخی منطقه آذزبایجان و تبریز می پردازد. همرا با آن، آرای مختلف صاحبنظران در مورد وجه تسمیه تبریز و تحول زبانشناختی آن از دوره باستان تاکنون آمده است، تا به ریشه و وندهای آن نیز پی ببریم. در آخر نیز بر اساس نظریات صاحبنظران و بررسی زبانشناختی این واژه، نتیجه گیری شده است .

در آغاز تاریخ حکومت ساسانی شاهد ظهور پیامبری جدید از نژاد ایرانی به نام مانی و دین التقاطی او هستیم که بن مایه هایی از تمام ادیان بزرگ جهان آن روزگار را در خود داشت . حضور این دین در فضای سیاسی و مذهبی ایران در آغاز راه حکومت ساسانی نشان از ایجاد تحول فکری در بنیاد دینی جامعه ساسانی داشت که شاهنشاه ساسانی، شاپور اول توانست با اتخاذ سیاست کارآمدی از این دین جدید بهره برداری کنند و جایگاه خود را به عنوان شاهنشاه ایران و انیران در جریان رقابت نیروی فزون خواه روحانیت زرتشتی مستحکم نماید. مقاله پیش رو بر آن است تا چالش میان رئوس مثلث قدرت جامعه ساسانی که عبارتند از شاهنشاه ساسانی ، روحانیت زرتشتی و آیین مانوی، را مورد بررسی قرار دهد و به چگونگی تعامل میان این سه راس قدرت پی ببرد.